U skladu sa relevantnim odlukama Predsjedništva BiH, Oružane snage BiH u 2008.godini imaju vojne posmatrače u mirovne misije UN-a u Etiopiji/Eritreji (UNMEE) i Demokratskoj Republici Kongo (MONUC), a u operaciji koalicijskih snaga "Iračka sloboda" u Iraku je Jedinica za uništavanje neeksplodiranih ubojnih sredstava (NUS).

1.- Mirovne misije Ujedinjenih Nacija

Vojni posmatrači iz Oružanih snaga Bosne i Hercegovine u misije Ujedinjenih nacija odlaze od 2001.godine, kada su upućeni u UN misiju u Etiopiji, odnosno Eritreji. Od 2003.godine naši oficiri su u mirovnoj misiji Ujedinjenih Nacija u Demokratskoj Republici Kongo (MONUC).

1.1.- Mirovna misija UN u Etiopiji-Eritreji (UNMEE)

U skladu sa rezolucijom Savjeta bezbjednosti UN-a 1320 od 15. septembra 2000. godine, UNMEE je imala slijedeći mandat:

· nadgledati prekid neprijateljstava,

· pružiti pomoć u kontroli bezbjednosnih obaveza koje su strane preuzele,

· nadgledati i verifikovati povlačenje etiopijskih snaga s položaja koje su zauzele nakon 6. februara 1999. godine, a koji nisu bili pod etiopijskom administracijom prije 06. maja 1998.godine,

· nadgledati položaje povučenih etiopijskih oružanih snaga,

· istovremeno, nadgledati pozicije eritrejskih snaga koje se trebaju povući kako bi se zadržala distanca od 25 kilometara do etiopijskih snaga na njihovim položajima nakon povlačenja,

· nadgledati privremene zone bezbjednosti, kako bi se omogućila implementacija Sporazuma o prekidu neprijateljstava,

· predsjedavati Vojnom koordinacijskom komisijom, koju uspostavljaju UN i Organizacija Afričkog jedinstva, u skladu sa Sporazumom o prekidu neprijateljstava,

· vršiti koordinaciju i pružanje tehničke pomoći za aktivnosti humanitarnog deminiranja,

· koordinisati aktivnosti misije u oblasti ljudskih prava i humanitarne pomoći.

Svojom rezolucijom 1430 od 14. avgusta 2002. godine, Savjet bezbjednosti UN-a prilagodio je mandat UNMEE, kako bi se pomoglo Komisiji za granice da završi aktivnosti razgraničenja, uključujući:

deminiranje ključnih oblasti, kao pomoć razvoju demokratije i administrativnu i logističku pomoć Komisiji za granice.

Savjet bezbjednosti UN-a je svojom rezolucijom istakao kako su Sporazumom o prekidu neprijateljstava i završetak UN misije očuvanja mira vezani za završetak procesa razgraničenja i demokratizacije etiopijsko-eritrejske granice.

Nakon 2002.godine Savjet bezbjednosti UN je donio oko 20 novih rezolucija koje se uglavnom odnose na produžetak UNMEE mandata, uzdržavanje od pretnji upotrebe sile, otpočinjanje pregovore diplomatskim sredstvima, implementacije Alžirskog sporazuma, rad komisije za aktivnosti granice, preoblikovanje vojne komponente UNMEE, deminiranje graničnog područja itd.

Bosna i Hercegovina je participirala u ovoj misiji, u početku, sa kontingentom od 9 vojnih posmatrača, da bi u 2007 godini ovaj broj bio smanjen na 5 vojnih posmatrača. Od maja 2008.godine BiH nema oficira u ovoj misiji.

Vijeće sigurnosti je u julu 2008.godine donijelo rezoluciji kojom se ova misija zatvara, te pozvalo Eritreju i Etiopiju da pokažu maksimalno obuzdavanje i uzdržavanje od bilo kakve prijetnje ili upotrebe sile jednih protiv drugih i izbjegavanja provokacija vojnim aktivnostima.

1.2.- Mirovna misija UN u Demokratskoj Republici Kongo ( MONUC )

U skladu sa rezolucijom Savjeta bezbjednosti UN-a 1291 od 24 februara 2000. godine, MONUC ima slijedeći mandat:

nadgledati implementaciju Sporazuma o prekidu vatre i istrage o kršenju istih, uspostaviti i održavati neprekidnu vezu sa komandama vojnih snaga,
sa uključenim stranama raditi na oslobađanju vojnih i ostalih zatvorenika, u saradnji sa međunarodnim humanitarnim agenicijama, nadgledati i verifikovati povlačenje i demobilizaciju snaga,
omogućiti humanitarnu pomoć i nadgledanje ljudskih prava, usko sarađivati sa Kancelarijom za nacionalni dijalog,
koordinisati aktivnosti deminiranja.

Mandat je revidiran rezolucijom Savjeta bezbjednosti UN-a 1565 od 01. oktobra 2004. godine, tako da su vojni zadaci još preciznije definisani, a misija je proširena i na pružanje pomoći Vladi nacionalnog jedinstva i tranzicije.

Savjet bezbjednosti UN-a je takođe odlučio da MONUC može preduzeti neophodne aktivnosti u oblasti razmještaja svojih pješadijskih snaga, kako bi, prema svojim mogućnostima, pružio zaštitu osoblju UN-a, Zajedničke vojne komisije, objekata, instalacija i opreme i obezbijedio slobodu kretanja, ujedno sprečavajući neposredno fizičko nasilje nad civilnim stanovništvom.

Za pomoć u ovim procesima, Savjet bezbijednosti UN u skladu sa Poglavljem VII Povelje UN, odlučio je dati trupama UN veća ovlašćenja na suzbijanju uticaja i rada raznih milicija u Kongu.

Rezolucijom Savjeta bezbjednosti UN-a 1669 od 10. aprila 2006. godine je odobreno privremeno razmještanje jednog pješadijskog bataljona, vojne bolnice i do 50 vojnih posmatrača do 01. jula 2006. godine.

Rezolucijom Savjeta bezbjednosti UN-a 1671 od 25. aprila 2006. godine, odobreno je privremeno razmještanje rezervnih snaga Evropske Unije za vrijeme predsjedničkih izbora i četiri mjeseca poslije istih.

Rezolucijom Savjeta bezbjednosti UN-a 1797 od 30. januara 2008. godine, MONUC je ovlašćen da pomogne vlastima u DR Kongo u cilju organizacije, priprema i realizacije lokalnih izbora.

Trenutno misiju MONUC na dan 31 maj 2008 godine čini kontingent od 18.428 uniformisanih pripadnika, uključujući 16.666 pripadnika vojnog osoblja iz 48 država, 699 vojnih posmatrača, 1063 policajca, 939 međunarodnih i 2110 lokalna civilna lica, te 590 UN dobrovoljca.

Misija MONUC je do sada imala 126 poginulih lica (81 vojnih lica, 9 vojnih posmatrača, 2 UN policajca, 11 međunarodnih civila i 23 lokalnih civilnih lica).

U ovoj misiji trenutno učestvuju vojni posmatrači iz 48 zemalja.

1.3.- Efekti učešća pripadnika OS BiH u UN misijama

Upućivanjem pripadnika OS BiH u mirovne misije postiže se sljedeće:

- Demonstrira se da je BiH odgovoran član međunarodne zajednice demokratskih država koja želi dati svoj adekvatan doprinos u naporima za uspostavljanje i očuvanje mira i stabilnosti u svijetu,

- Afirmiše se unutrašnje jedinistvo u BiH i učinjeni napredak, koji je u direktnoj vezi sa procesom implementacije reforme u oblasti odbrane,

- Stvaraju se povoljniji preduslovi i povećava se kredibilnost težnji za priključenje BiH Evro-atlanskim integracijskim strukturama,

- Značajno se povećava osposobljenost oficirskog kadra u OS BiH za druge misije, posebno očekivane NATO-vođene operacije podrške miru,

- Unapređuje se proces obuke profesionalnih pripadnika OS BiH.

2.- Misija u operaciji podrške mira "Iračka sloboda" u Iraku

2.1.- Rezolucije Vijeća sigurnosti Ujedinjenih Nacija koje su relevantne za razmještanje Koalicionih snaga u Iraku su:

- Rezolucija Vijeća sigurnosti UN broj 1511 od 16. oktobra 2003. godine, u čijoj tački 13, «Vijeće sigurnosti UN-a ovlašćuje multinacionalne snage pod jedinstvenom komandom, da preduzmu sve potrebne mjere kako bi pridonijele održanju bezbjednosti i stabilnosti Iraka...» Takođe u tački 14 iste rezolucije, « Vijeće sigurnosti UN-a potiče zemlje članice da doprinesu pomoći multinacionalnim snagama spomenutim u tački 13, pod ovim Mandatom Ujedinjenih Nacija, uključujući i doprinos u vojnim snagama.»

- Rezolucija Vijeća sigurnost UN-a broj 1546 od 09.06.2004. godine u tački 15: « Vijeće sigurnosti UN-a traži od zemalja članica i međunarodnih i regionalnih organizacija da doprinesu pomoći multinacionalnim snagama, uključujući i vojne snage, u skladu sa dogovorom s Vladom Iraka, kako bi se odgovorilo na potrebe iračkog naroda za sigurnost, stabilnost, humanitarnoj i pomoći u rekonstrukciji i podržali napori UNAMI»

OS BiH učestvuju u operaciji “Iračka sloboda od maja 2005.godine, kada je upućena prva Jedinica OS BiH za uništavanje Nus-a. Smjena BiH kontingenta u ovoj misiji vrši se svakih tri mjeseca, kada se osim pripadnika ove jedinice, vrši smjena oficira za vezu u Komandi Koalicijskih snaga u Bagdadu. U proljeće 2008.godine upućen je 7. Kontingent ove jedinice.

Prvi kontingenti Jedinice za uništavanje NUS-a bili su formirani ad hoc od dobrovoljaca iz svih jedinica i komandi OS BiH, a od jeseni 2007.godine u misiju se upućuju pripadnici čete za uništavanje NUS-a iz sastava Brigade taktičke podrške OS BiH.

3. Iskustva vojnih posmatrača OS BiH u mirovnim misijama Ujedinjenin nacija (Naučene lekcije)

Vojni posmatrači po dolasku u misiju prolaze kroz proces pripreme čija dužina zavisi od misije do misije, jedna do dvije sedmice trajanja.

Svako posmatračko mjesto (“Team site”), specifično je da pored komandi sektora i misija, ima koncipiranu štapsku organizaciju, što odgovara malom štapskom jezgru. Dužnosti unutar jednog posmatračkog tima popunjavaju se sa vođom i zamjenikom posmatračkog tima, pa oficirima za: personal, obavještajne poslove, operacije, logistiku, CIMIC itd, do oficira za vezu sa zračnim snagama misije.

Pored toga, vojni posmatrači obavljaju vrlo odgovorne i opasne zadatke, te se pred njih postavlja posebna obaveza lične pripreme za izvršavanje svakog pojedinačnog zadatka.

Vojni posmatrači koji služe na posmatračkim mjestima (“Team site”), komandama sektora, isturenim komandnim mjestima i komandama misija, svakodnevno putem brifinga koordiniraju svoje aktivnosti po horizontalnoj i vertikalnoj liniji.

Vođe posmatračkih timova su odgovorni za pripremu svojih timova.

Pored lične pripreme, vođe timova na posmatračkim mjestima, po potrebi, organizuju dopunsku obuku za članove timova vezane za neke kritične aktivnosti, gdje su ispoljene i uočene slabosti kod pojedinaca ili grupe.

3.1.Organizacija rada u toku dana

Aktivnosti vojnih posmatrača u mirovnim misijama su regulisane načelno istim UN regulativama, ali pored toga svaka misija ima svoje specifičnosti, te na osnovu toga postoje i razlike u regulativama (SOP-ovima) posmatračkih timova i komandi misija.

Pored opštih UN propisa, za posmatrače je najvažniji SOP misije, koji se odnosi na vojne posmatrače, u kome su regulisane sve dužnosti, zadaci, obaveze, kao i prava istih. Na osnovu toga se zasniva svakodnevni rad posmatrača.

Vojni posmatrači mogu biti angažovani 24 sata dnevno, a svoje zadatke težišno izvršavaju na osnovu Sedmičnog plana rada ili po vanrednim direktivama viših komandi.

U ovim aktivnostima, znanje, iskustvo, obučenost, marljivost i inicijativa dolazi do punog izražaja, što do sada nije manjkalo vojnim posmatračima OS BiH.

3.2. Organizacija nakon izvršenja zadataka u misiji

Slobodno vrijeme, u zoni posmatračkog mjesta vojni posmatrači koriste po sistemu stand- by, što znači da može biti pozvan od dežurnog ili vođe posmatračkog tima u svako doba dana ili noći na posmatračko mjesto.

Na osnovu regulativa UN, smještaj vojnih posmatrača je na individualnoj odgovornosti, što znači da posmatrači sami sebi organizuju i ugovaraju smještaj i ishranu sa lokalnim stanovništvom. Tamo gdje je moguće, najpoželjnije i najsigurnije rješenje za vojne posmatrače, je kolektivni smještaj kolociran sa službenim prostorijama UN posmatračkog tima, gdje je moguće organizovati i zajedničku kuhinju, što posmatračima olakšava život u misijama.

Posmatrači imaju potpunu slobodu u upražnjavanju vjerskih aktivnosti.

Svi posmatrači imaju mogućnost komuniciranja sa porodicama i matičnom zemljom putem satelitskih veza i telefona sa kojima UN raspolaže i funkcioniše po sistemu da svaki posmatrač dobije identifikcijski broj i na osnovu njega se plaća račun. Korištenje telefona je neograničeno u toku 24 sata.

Više detalja o radu i aktivnostima vojnih posmatrača UN i tekućim misijama UN u svijetu možete vidjeti na sljedećim web stranicama:

http://www.un.org/english/

http://www.un.org/depts/dpko/missions/unmee/

http://www.un.org/depts/dpko/missions/monuc/

http://unmee.unmissions.org/